Co to są Nieodebrane środki po zmarłych w ZUS?
Po śmierci osoby ubezpieczonej w ZUS, na jej subkoncie często pozostają pieniądze, które nie zostały wykorzystane za życia. Stanowią one część kapitału emerytalnego, który właściciel zgromadził podczas pracy, lecz nie zdążył odebrać przed śmiercią.
Przeciętna suma tych środków wynosi około 29 tysięcy złotych. Kwota ta może stanowić znaczące wsparcie finansowe dla bliskich zmarłego. Wartość pozostawionych pieniędzy zależy m.in. od:
- liczby przepracowanych lat,
- wysokości otrzymywanych wynagrodzeń,
- przynależności do OFE,
- liczby osób uprawnionych do ubiegania się o te środki.
Subkonto w ZUS to wyodrębniony element systemu emerytalnego z osobnymi zasadami dziedziczenia, różniącymi się od klasycznej emerytury czy renty, które przestają być wypłacane po śmierci uprawnionego. Zgromadzone środki mogą być przekazane wybranym osobom lub spadkobiercom ustawowym.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wypłaca tych pieniędzy automatycznie, ani nie poszukuje osób uprawnionych do ich otrzymania. Obowiązek złożenia odpowiedniego wniosku o wypłatę środków leży po stronie uprawnionych.
Dlaczego Polacy nie wiedzą o środkach pozostawionych w ZUS po zmarłych bliskich?
Jednym z głównych powodów jest brak aktywnego działania ZUS w zakresie informowania potencjalnych spadkobierców. ZUS nie ma obowiązku prawnego, aby samodzielnie odnajdywać osoby uprawnione ani wysyłać powiadomień o dostępnych środkach.
Niedostateczny poziom wiedzy na temat finansów i zasad funkcjonowania systemu emerytalnego to kolejny istotny problem. Wielu Polaków nie zdaje sobie sprawy z zasad dziedziczenia pieniędzy zgromadzonych na subkoncie ZUS. Według badań, jedynie 23% społeczeństwa dobrze orientuje się w tych przepisach.
Skomplikowane procedury administracyjne również utrudniają odzyskanie środków. Aby ubiegać się o wypłatę, należy przygotować odpowiednie wnioski i przedstawić dokumenty, co dla wielu osób, zwłaszcza w okresie żałoby, bywa dużym wyzwaniem. Brak czytelnych wyjaśnień powoduje, że wiele osób rezygnuje z podjęcia kroków.
Tematyka dziedziczenia środków emerytalnych jest też rzadko poruszana w mediach. Dziennikarze skupiają się na bieżących zmianach w systemie, a o możliwości odzyskania pieniędzy po zmarłych bliskich mówi się niewiele. W rezultacie wiele rodzin nie wie, że mogłyby odzyskać nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych.
Dodatkowo, brak współpracy między instytucjami państwowymi oraz niewymienianie informacji o zgonach utrudnia wykrycie środków pozostawionych na kontach zmarłych. ZUS często nie otrzymuje powiadomień o śmierci ubezpieczonego, przez co nie podejmuje żadnych działań w sprawie wypłaty środków.
Problem dotyka szczególnie seniorów i mieszkańców mniejszych miejscowości, gdzie dostęp do rzetelnej informacji i pomocy prawnej jest ograniczony. Statystyki z 2022 roku pokazują, że aż 78% niewypłaconych środków należało do osób mieszkających w miejscowościach poniżej 50 tysięcy mieszkańców.
Co więcej, brak znajomości przepisów pogarsza sytuację, ponieważ wiele osób nie wie, że w przypadku niewskazania uprawnionych spadkobierców środki z subkonta dziedziczone są według ogólnych zasad prawa spadkowego.
Prawo do środków zgromadzonych na subkoncie ZUS po śmierci właściciela przysługuje wyłącznie wybranym osobom. W przeciwieństwie do klasycznego dziedziczenia emerytur, ten system podlega odrębnym regulacjom.
Najważniejszą rolę pełni małżonek zmarłego, który jako pierwszy może ubiegać się o wypłatę zgromadzonych środków. Połowa pieniędzy odłożonych podczas trwania małżeństwa automatycznie przechodzi na jego subkonto, pod warunkiem istnienia wspólnoty majątkowej. Środki te nie stanowią części masy spadkowej.
Pozostała suma dzielona jest zgodnie z dyspozycją zmarłego, którą może złożyć pisemnie w ZUS, wskazując osoby uprawnione oraz odpowiadające im udziały.
W przypadku braku wskazania beneficjentów lub gdy osoby te już nie żyją, środki podlegają ogólnym zasadom dziedziczenia. Prawo do pieniędzy mają wtedy ustawowi lub testamentowi spadkobiercy. Zgodnie z kodeksem cywilnym pierwszeństwo mają:
- dzieci,
- współmałżonek,
- rodzice,
- rodzeństwo,
- kolejni krewni.
Wyróżniającą cechą dziedziczenia środków z subkonta jest to, że pieniądze nie przepadają i mogą zostać przekazane uprawnionym osobom. W przeciwieństwie do tego, emerytura oraz renta mają charakter świadczeń osobistych i wygasają wraz ze śmiercią świadczeniobiorcy.
Wypłata następuje po złożeniu wniosku i jego pozytywnym rozpatrzeniu przez ZUS. Środki można otrzymać jednorazowo lub w formie rat. Wypłata podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, jednak w przypadku najbliższej rodziny przysługuje prawo do ulg.
Termin na złożenie wniosku o wypłatę środków z subkonta ZUS wynosi 5 lat od dnia śmierci ubezpieczonego. Po upływie tego czasu niewypłacone pieniądze trafiają do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z danych ZUS wynika, że każdego roku blisko 120 milionów złotych nie zostaje wypłaconych z powodu braku zgłoszeń.
Aby otrzymać należne środki, należy złożyć wniosek w oddziale ZUS właściwym dla miejsca zamieszkania osoby zmarłej. Do wniosku trzeba dołączyć:
- akt zgonu,
- dowód tożsamości,
- dokumenty potwierdzające prawo do dziedziczenia lub wskazanie przez zmarłego.
Jakie są mechanizmy wypłat po zmarłym w ZUS?
W systemie emerytalnym ZUS funkcjonują dwa odmienne sposoby wypłaty środków po śmierci osoby ubezpieczonej. Dla potencjalnych beneficjentów rozróżnienie tych rozwiązań ma duże znaczenie.
Pierwszy z nich dotyczy przekazania pieniędzy zgromadzonych na subkoncie ZUS. To oszczędności, które zmarły odprowadzał ze swojego wynagrodzenia, a których nie zdążył jeszcze odebrać. Takie kwoty bywają niemałe — przeciętnie wynoszą około 29 tysięcy złotych. Aby otrzymać te środki, osoby uprawnione muszą złożyć odpowiedni wniosek i działać zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Drugi sposób to tzw. wypłata gwarantowana, dotycząca wyłącznie osób objętych nowym systemem naliczania emerytur. Ten mechanizm opiera się na innych zasadach niż przekazanie pieniędzy z subkonta. Jeśli emeryt odejdzie w ciągu trzech lat od momentu przyznania świadczenia, ZUS wylicza różnicę między zgromadzonym kapitałem a sumą już wypłaconych kwot.
Wartość takiej wypłaty musi być jednak niższa, najczęściej nie przekracza ona kilkunastu tysięcy złotych, ponieważ pomniejsza się ją o wcześniejsze wypłaty.
W obu przypadkach ubiegający się o wypłatę muszą zgłosić swoją wolę ZUS-owi — pieniądze nie są przekazywane automatycznie i instytucja nie wyszukuje samodzielnie uprawnionych.
Lista osób uprawnionych różni się w zależności od mechanizmu:
- przy wypłacie z subkonta pieniądze trafiają do osób uprawnionych zgodnie z przepisami,
- przy wypłacie gwarantowanej środki przekazuje się osobom wcześniej wskazanym przez zmarłego,
- jeśli takich osób nie ma, prawo przechodzi na małżonka i dzieci, pod warunkiem, że były one na utrzymaniu emeryta,
- jeśli żaden z powyższych warunków nie zostanie spełniony, pieniądze wchodzą w skład spadku.
Osoby ubiegające się o wypłatę gwarantowaną mają pięć lat od daty śmierci emeryta na złożenie wniosku. Po tym czasie niewykorzystane środki trafiają do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i nie można się już o nie ubiegać.
W obu procedurach niezbędne jest dostarczenie do odpowiedniego oddziału ZUS prawidłowo wypełnionego formularza oraz dokumentów potwierdzających prawo do uzyskania pieniędzy.
W przeciwieństwie do zwykłych emerytur, które ustają wraz ze śmiercią odbiorcy świadczenia, te rozwiązania pozwalają wyznaczonym osobom przejąć zgromadzone fundusze.
Dlaczego złożenie wniosku przez rodzinę jest konieczne do odzyskania środków z ZUS?
Rodzina, która chce ubiegać się o wypłatę środków z ZUS po śmierci bliskiej osoby, musi samodzielnie złożyć stosowny wniosek. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie przelewa pieniędzy automatycznie, gdyż jest to obowiązek wynikający z przepisów – zgłoszenie stanowi pierwszy, niezbędny etap w procesie przekazania środków osobom uprawnionym. Bez tej formalności nie jest możliwe otrzymanie należnych pieniędzy.
Główne powody konieczności złożenia wniosku:
- zus nie ma stałego dostępu do aktualnych informacji o śmierci ubezpieczonych,
- brak systematycznej wymiany danych między urzędami powoduje, że zawiadomienia o zgonach nie docierają na czas,
- prawo nie nakłada na ZUS obowiązku wyszukiwania osób uprawnionych do środków,
- urząd działa wyłącznie w reakcji na otrzymane wnioski,
- pisemne zgłoszenie pozwala uruchomić wypłatę zgodnie z przepisami emerytalnymi i rentowymi.
Złożony wniosek umożliwia także ZUS sprawdzenie, komu faktycznie należą się pieniądze, zwłaszcza jeśli zmarły nie wskazał beneficjentów jeszcze za życia. Dokumentacja potwierdza wolę zainteresowanego i zabezpiecza urząd przed ewentualnymi roszczeniami innych osób.
Brak wniosku może powodować dotkliwe skutki finansowe:
- co roku około 120 milionów złotych pozostaje niewykorzystanych z powodu braku zgłoszeń,
- po 5 latach od śmierci ubezpieczonego środki przepadają i trafiają do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
- nie ma możliwości odzyskania pieniędzy po upływie tego terminu.
Aby rozpocząć procedurę, wystarczy zgłosić się osobiście do odpowiedniego oddziału ZUS, właściwego dla miejsca zamieszkania zmarłego, i okazać wymagane dokumenty potwierdzające prawo do środków – to pozwoli przyspieszyć wypłatę.
Uprawnieni mogą również zdecydować o sposobie otrzymania pieniędzy:
- przelew jednorazowy,
- przelew rozłożony na raty.
ZUS nie informuje indywidualnie o konieczności złożenia wniosku, dlatego czas na dopełnienie formalności to maksymalnie pięć lat od śmierci ubezpieczonego. Po tym terminie środki przepadają bez możliwości odwołania.
Brak wiedzy o obowiązku składania wniosku najczęściej dotyka mieszkańców mniejszych miejscowości: aż 78% niewypłaconych pieniędzy należało do osób z miejscowości poniżej 50 tysięcy mieszkańców, co wynika często z ograniczonego dostępu do informacji i specjalistycznego wsparcia.
Jakie dokumenty są potrzebne do złożenia wniosku w ZUS?
Proces składania wniosku w ZUS o wypłatę środków po zmarłej osobie wymaga odpowiedniego przygotowania i skrupulatności. Kluczowe jest zebranie właściwych dokumentów, które potwierdzą zgon ubezpieczonego oraz uprawnienia do dziedziczenia.
Na początek należy uzyskać akt zgonu, który wydawany jest w Urzędzie Stanu Cywilnego zgodnie z miejscem śmierci. Bez tego dokumentu nie można kontynuować dalszych formalności.
Kolejnym niezbędnym dokumentem jest potwierdzenie prawa do spadku. Może to być:
- prawomocne postanowienie sądu o nabyciu spadku,
- notarialny akt poświadczenia dziedziczenia,
- sądowo potwierdzony testament,
- inne pismo, jeśli ubezpieczony złożył wcześniej dyspozycję w ZUS na rzecz konkretnej osoby.
Ważne jest także okazanie aktualnego dokumentu tożsamości — może to być dowód osobisty, paszport lub inny urzędowy dokument potwierdzający dane osoby składającej wniosek.
Jeżeli wniosek składa współmałżonek osoby zmarłej, niezbędne będą również dokumenty potwierdzające wspólność majątkową. Zazwyczaj wymagane są:
- akt małżeństwa,
- ewentualnie akt notarialny dotyczący umowy majątkowej,
- prawomocne orzeczenie o rozwodzie, jeśli małżeństwo zostało rozwiązane.
Formularze wniosków są dostępne zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej. Można je znaleźć w oddziałach ZUS, pobrać ze strony internetowej lub wypełnić na platformie PUE ZUS. Osoby posiadające konto w systemie EZD RP mają możliwość złożenia dokumentów przez internet, co znacząco przyspiesza procedurę.
W przypadku wniosków o wypłatę gwarantowaną przysługującą po śmierci ubezpieczonego w ciągu trzech lat od przyznania emerytury, czasami konieczne jest dodatkowe potwierdzenie, że osoba ubiegająca się faktycznie pozostawała na utrzymaniu zmarłego.
Wszystkie kopie dokumentów muszą być poświadczone za zgodność z oryginałem przez pracownika ZUS, notariusza lub uprawnionego urzędnika. Dokumenty sporządzone w innym języku muszą mieć tłumaczenie wykonane przez tłumacza przysięgłego.
Terminowe złożenie dokumentów jest niezwykle istotne, ponieważ na dopełnienie formalności jest pięcioletni okres od daty śmierci ubezpieczonego. Przekroczenie tego terminu skutkuje utratą prawa do wypłaty i przekazaniem niewypłaconych środków do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Jakie kroki należy podjąć, aby odzyskać środki po zmarłym z ZUS?
Odzyskanie środków z ZUS po śmierci bliskiej osoby wymaga dopełnienia kilku formalności, jednak procedura jest przejrzysta i warto ją poznać, aby cały proces przebiegł sprawnie.
Na początku należy ustalić, czy zmarły posiadał subkonto w ZUS lub należał do Otwartego Funduszu Emerytalnego (OFE). Ta informacja determinuje dalsze kroki. W przypadku członkostwa w OFE, konieczne jest zgłoszenie się do odpowiedniego funduszu, który zajmie się podziałem oszczędności – dane funduszu można uzyskać w placówce ZUS lub telefonicznie.
Kolejnym etapem jest przygotowanie niezbędnych dokumentów, w tym:
- akt zgonu w oryginale lub uwierzytelnionym odpisie,
- dokument potwierdzający prawo do spadku, np. decyzja sądu lub notarialne poświadczenie,
- dowód tożsamości osoby składającej wniosek,
- w przypadku małżonków – akt małżeństwa oraz dokumenty potwierdzające wspólność majątkową, jeśli to potrzebne.
Następnie należy wypełnić odpowiedni formularz:
- formularz ERU-WZS dla środków z subkonta,
- formularz EWG-P w przypadku wypłaty gwarantowanej.
Wzory tych dokumentów dostępne są na stronie internetowej ZUS, w jego oddziałach lub można je uzupełnić online za pomocą platformy PUE ZUS.
Gotowy wniosek wraz z załącznikami składa się w oddziale ZUS właściwym dla ostatniego miejsca zameldowania zmarłego. Można to zrobić:
- osobiście,
- pocztą,
- online, korzystając z profilu zaufanego lub podpisu elektronicznego.
Po złożeniu wniosku ZUS sprawdzi kompletność i poprawność dokumentów. W przypadku braków, zostaniesz poproszony o ich uzupełnienie w określonym terminie.
Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku środki zostaną wypłacone zgodnie z preferencjami – jednorazowo lub w ratach, zwykle w ciągu miesiąca od decyzji.
Ważne jest, aby wiedzieć, że na złożenie wniosku masz 5 lat od daty śmierci. Po tym czasie środki przechodzą do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i nie można ich już odzyskać.
W przypadku ubiegania się o wypłatę gwarantowaną może być konieczne udowodnienie, że byłeś na utrzymaniu zmarłego, szczególnie gdy świadczenie ma zostać wypłacone małżonkowi lub dzieciom bez wyznaczenia uprawnionych osób przez zmarłego.
Warto też pamiętać, że środki wypłacone przez ZUS mogą podlegać opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Najbliżsi w większości przypadków mogą liczyć na zwolnienia lub ulgi, jednak wymaga to zgłoszenia nabycia spadku w odpowiednim urzędzie skarbowym.
