Mało kto wie jak zarząd Elektrowni Ostrołęka ryzykuje miliardy

Dlaczego NIK zawiadamia prokuraturę ws. Elektrowni Ostrołęka?

Najwyższa Izba Kontroli zdecydowała się zawiadomić prokuraturę o możliwym popełnieniu przestępstwa związanym z funkcjonowaniem Elektrowni Ostrołęka. Tą decyzję poprzedził dokładny audyt, który ujawnił liczne nieprawidłowości. Według kontrolerów NIK, zaistniałe działania mogłyby być zarówno sprzeczne z prawem, jak i nieekonomiczne, co może skutkować poważnymi stratami majątkowymi.

Podczas kontroli ustalono, że kierownictwo elektrowni prawdopodobnie naruszało obowiązujące przepisy. Wskazano na przypadki podejmowania decyzji niezgodnych z zasadami racjonalnego gospodarowania, co mogło przekładać się na straty finansowe firmy. Szczególne zastrzeżenia budziły niektóre operacje finansowe – pojawiły się poważne wątpliwości co do ich legalności oraz zasadności.

Dodatkowo wykazano, że wiele decyzji kierownictwa zapadało bez solidnych podstaw ekonomicznych. Takie postępowanie mogło generować kolejne straty dla spółki. Jako państwowa instytucja kontrolna, NIK jest zobligowana do zgłaszania podejrzeń naruszenia prawa, gdy pojawią się ku temu uzasadnione przesłanki. W tym przypadku zgromadzone dokumenty okazały się na tyle poważne, że sprawa została skierowana do dalszego rozpatrzenia przez prokuraturę.

Zgłoszenie oparto na skrupulatnej analizie dokumentacji finansowej oraz procedur podejmowania decyzji w kontrolowanej spółce. Inspektorzy NIK wymienili konkretne przypadki działań, które mogły być sprzeczne zarówno z prawem, jak i zasadami efektywnego zarządzania majątkiem publicznym.

Po otrzymaniu zgłoszenia, prokuratura przystąpi do własnej weryfikacji sprawy. W zależności od uzyskanych wyników śledztwa podejmie decyzję o ewentualnym wszczęciu postępowania karnego. Ostateczne rozstrzygnięcie będzie zależało od przebiegu dochodzenia oraz zgromadzonych dowodów.

Kiedy pojawiły się podejrzenia popełnienia przestępstwa w Elektrowni Ostrołęka?

W trakcie rutynowej kontroli, którą w Elektrowni Ostrołęka prowadziła Najwyższa Izba Kontroli, pojawiły się sygnały mogące świadczyć o naruszeniu prawa. Audyt, rozpoczęty w 2022 roku, szybko ujawnił pierwsze poważne uchybienia w funkcjonowaniu elektrowni, co skłoniło kontrolerów do pogłębienia nadzoru.

Na początku 2023 roku inspektorzy NIK przyjrzeli się dokładnie finansom spółki z lat 2020-2022, koncentrując się przede wszystkim na kluczowych inwestycjach i decyzjach zarządu. W toku tej szczegółowej analizy natrafili na działania, których legalność budziła poważne zastrzeżenia.

Formalne podejścia o złamaniu prawa ujawniły się po zamknięciu procedur kontrolnych. Wstępne obserwacje przedstawiono podczas posiedzenia kolegium NIK, wskazując na szereg operacji finansowych przekraczających 900 milionów złotych, przy których pominięto typowe mechanizmy kontrolne.

• przeanalizowano 247 dokumentów,
• przeprowadzono rozmowy z 18 pracownikami reprezentującymi różne działy elektrowni,
• zidentyfikowano regularnie powtarzające się błędy w zarządzaniu majątkiem przedsiębiorstwa.

Najwięcej nieprawidłowości dotyczyło:

• zamawiania usług od firm zewnętrznych,
• sposobu rozliczania inwestycji,
• podejmowania kluczowych decyzji gospodarczych bez wystarczających podstaw ekonomicznych.

Wszystkie wątpliwe działania szczegółowo opisano w raporcie końcowym, na podstawie którego – w trzecim kwartale 2023 roku – poinformowano prokuraturę.

Przełomowym momentem postępowania było zabezpieczenie materiałów dowodowych sugerujących, że osoby pełniące funkcje zarządcze mogły działać na niekorzyść spółki. W dokumentach znalazły się:

• umowy podpisywane z partnerami biznesowymi,
• wewnętrzne procedury podejmowania decyzji.

Zgromadzone dowody zostały przekazane odpowiednim służbom ścigania.

Jakie są główne zarzuty NIK wobec Elektrowni Ostrołęka?

Najwyższa Izba Kontroli skierowała pod adresem zarządu Elektrowni Ostrołęka poważne oskarżenia, przekazując sprawę prokuraturze. Przeprowadzona kontrola ujawniła liczne nieprawidłowości, które mogły skutkować znacznymi stratami finansowymi dla spółki.

Największym zarzutem jest działanie na szkodę firmy poprzez nieprzemyślane i sprzeczne z przepisami decyzje. Kontrolerzy stwierdzili, że kierownictwo często podejmowało kluczowe kroki bez solidnych argumentów ekonomicznych. Takie postępowanie narażało elektrownię na poważne straty finansowe.

Szczególne zastrzeżenia wzbudziło niewłaściwe uregulowanie odszkodowań na rzecz firm zewnętrznych. NIK poddała w wątpliwość zasadność wypłat, które przekroczyły 958 milionów zł netto, wskazując brak podstaw prawnych i ekonomicznych do wypłacenia tak wysokiej sumy.

Niepokój inspektorów wzbudziły również liczne zaniedbania dotyczące zarządzania majątkiem przedsiębiorstwa:

• nieefektywne wykorzystywanie zasobów,
• zamówienia usług zewnętrznych bez przeprowadzenia konkurencyjnego wyboru,
• błędy przy rozliczaniu kluczowych projektów inwestycyjnych,
• podpisywanie wysokich zobowiązań finansowych bez wcześniejszej analizy ich konsekwencji.

Kontrolerzy zwrócili także uwagę na powtarzające się uchybienia systemowe przy podejmowaniu ważnych decyzji. Zarząd nie przestrzegał obowiązujących procedur kontrolnych, zwłaszcza podczas realizacji dużych operacji finansowych. W opinii NIK takie działania były niezgodne z interesem spółki.

Dodatkowo podczas kontroli natrafiono na rozbieżności między dokumentami a rzeczywistą kondycją firmy. Zarząd prezentował informacje finansowe w sposób niepełny lub zniekształcony, co mogło wprowadzać w błąd zarówno organy nadzorcze, jak i osoby związane z elektrownią.

Wszystkie te ustalenia wynikają z analizy:

• 247 dokumentów,
• rozmów z 18 pracownikami reprezentującymi różne działy spółki.

Na tej podstawie NIK uznała, że istnieje prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez członków zarządu Elektrowni Ostrołęka, dlatego skierowała zawiadomienie do odpowiednich służb.

Co oznacza zawiadomienie do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez NIK?

Zgłoszenie do prokuratury podejrzenia popełnienia przestępstwa przez Najwyższą Izbę Kontroli (NIK) to formalna procedura, która inicjuje działania sprawdzające ze strony organów ścigania. W przypadku Elektrowni Ostrołęka NIK zdecydowała się na taki krok po przeanalizowaniu dokumentów i ustaleń sugerujących istotne nieprawidłowości w zarządzaniu tą spółką.

Przekazanie zawiadomienia oznacza, że podczas przeprowadzonej kontroli kontrolerzy napotkali dowody mogące świadczyć o złamaniu prawa, a tym samym o potencjalnych przestępstwach. NIK jako organ odpowiedzialny za monitorowanie gospodarowania publicznymi funduszami zobowiązana jest poinformować o takich przypadkach prokuraturę.

Procedura przekazania zawiadomienia składa się z kilku etapów:

• najpierw NIK przekazuje śledczym całą zgromadzoną dokumentację – obejmuje ona 247 przejrzanych dokumentów oraz 18 protokołów z rozmów przeprowadzonych z pracownikami elektrowni,
• następnie prokuratura dokonuje prawnej analizy otrzymanych materiałów i ocenia, czy ujawnione fakty uzasadniają prowadzenie postępowania,
• jeżeli śledczy uznają zgłoszenie za zasadne, przystępują do szczegółowego dochodzenia, które może wiązać się m.in. z przesłuchiwaniem świadków, gromadzeniem kolejnych dowodów czy przeprowadzaniem ekspertyz,
• po zakończeniu śledztwa prokurator podejmuje decyzję – może postawić zarzuty konkretnym osobom, umorzyć sprawę albo uznać, że brak przesłanek do jej wszczęcia.

Podjęcie takiego kroku przez NIK niesie ze sobą poważne konsekwencje dla menedżerów Elektrowni Ostrołęka. Osoby zarządzające spółką mogą ponieść odpowiedzialność karną m.in. za:

• niewłaściwe gospodarowanie majątkiem firmy,
• przekroczenie przysługujących im uprawnień,
• zaniechanie podstawowych obowiązków.

Działania te mogły doprowadzić do znacznych strat finansowych – szacowanych nawet na ponad 958 milionów złotych.

Warto zaznaczyć, że samo złożenie zawiadomienia nie przesądza o winie żadnej z osób. To jedynie rozpoczęcie procesu wyjaśniającego, który prowadzą odpowiednie służby, by rzetelnie zbadać stawiane zarzuty. Podstawą zawiadomienia był w tym przypadku wynik drobiazgowej kontroli finansów, wskazujący na możliwe naruszenia zasad gospodarności i działania, które mogłyby negatywnie odbić się na sytuacji spółki.

Zgłoszenie dokonane przez NIK jest wyraźnym sygnałem o randze stwierdzonych nieprawidłowości i pokazuje, jak ważną funkcję pełnią instytucje kontrolne w trosce o właściwe wykorzystanie publicznych środków. Izba wywiązuje się z ustawowego zobowiązania do nadzoru nad państwowymi finansami, a zawiadomienie skierowane do prokuratury stanowi istotny element systemu rozliczalności i przeciwdziałania ewentualnym nadużyciom.

W jaki sposób NIK kwestionuje zasadność odszkodowania dla głównego wykonawcy?

Najwyższa Izba Kontroli zakwestionowała sensowność wypłacenia odszkodowania głównemu wykonawcy Elektrowni Ostrołęka. W trakcie przeprowadzonego audytu ujawniono liczne nieprawidłowości przy podejmowaniu tej decyzji. Kontrola objęła szczegółową analizę procesu decyzyjnego oraz przegląd dokumentów prawnych, na których opierano roszczenia wykonawcy.

NIK wyraziła także wątpliwości dotyczące sposobu ustalenia wysokości odszkodowania, które sięgnęło ponad 958 milionów złotych netto. Kontrolerzy podkreślili, że brakuje solidnej analizy ekonomicznej uzasadniającej wypłatę tak dużej sumy. W toku badania wyszło na jaw, że:

• nie zabezpieczono wiarygodnych dokumentów, które potwierdzałyby rzeczywiście poniesione wydatki przez firmę wykonawczą,
• przedstawione kalkulacje oraz rozliczenia nie zostały dogłębnie sprawdzone,
• roszczenia przyjęto bez niezależnej, eksperckiej oceny ich słuszności,
• pominięto typowe procedury kontrolne przy analizie tak dużych żądań finansowych.

Kontrolerzy dostrzegli również uchybienia podczas zatwierdzania odszkodowania. Zarząd elektrowni nie przedstawił szczegółowej opinii prawnej, która jednoznacznie potwierdzałaby konieczność wypłaty takiej kwoty. Według NIK, nie istniały wystarczające podstawy prawne do uznania całości żądania wykonawcy.

Szczególnie negatywnie oceniono fakt, że decyzje o przekazaniu tych środków zapadały z pominięciem standardowych mechanizmów kontroli w spółce. Przy tak wysokich kwotach procedury zazwyczaj wymagają kilkuetapowej weryfikacji i konsultacji z różnymi organami nadzorczymi. Tymczasem audyt ujawnił, że całość przebiegła w sposób uproszczony.

NIK zwróciła także uwagę na wyraźną rozbieżność między wypłaconą sumą a realnym zakresem wykonanych prac i poziomem poniesionych kosztów. Analiza ponad 240 dokumentów ujawniła, iż decyzja o odszkodowaniu dalece wykraczała poza faktycznie zaawansowanie projektu na moment jego zatrzymania.

Dodatkowo wykazano, że spółka nie podjęła realnych prób negocjacji, mogących ograniczyć wielkość roszczeń. W opinii Izby, zarząd zbyt pochopnie zgodził się na warunki narzucone przez wykonawcę, nie dbając o interesy finansowe przedsiębiorstwa.

Wszystkie wymienione uchybienia skłoniły NIK do wniosku, że wypłata odszkodowania w tej wysokości mogła spowodować poważną stratę dla spółki. W konsekwencji zgłoszono sprawę do prokuratury z podejrzeniem popełnienia przestępstwa.

Jak NIK uzasadnia zakwestionowanie pokrycia roszczeń w wysokości ponad 958,1 mln zł netto?

Najwyższa Izba Kontroli szczegółowo wyjaśniła powody, dla których zakwestionowała zasadność wypłacenia ponad 958 milionów złotych netto w sprawie Elektrowni Ostrołęka. Po wnikliwej analizie kontrolerzy uznali, że pokrycie tych roszczeń nie znajduje dostatecznego uzasadnienia, a przekazanie tak dużej sumy naraziłoby spółkę na poważne straty finansowe.

Głównym zarzutem Izby był niedostateczny nadzór nad powierzonym majątkiem. Osoby odpowiedzialne za zarządzanie elektrownią, zamiast chronić interesy firmy, podejmowały decyzje prowadzące do znaczącego uszczuplenia jej majątku. NIK zarzuciła zarządowi brak wymaganej staranności i odpowiedzialności.

W trakcie przeglądu dokumentacji finansowej kontrolerzy dopatrzyli się wielu nieprawidłowości:

• roszczenia opiewające na niemal miliard złotych nie zostały poparte żadną rzetelną analizą,
• zatwierdzono je bez dostatecznego sprawdzenia podstaw,
• przy ich rozpatrywaniu pominięto standardowe mechanizmy kontrolne wewnątrz spółki.

NIK zwróciła także uwagę, że zarząd nie przygotował choćby podstawowej kalkulacji, która mogłaby wykazać opłacalność pokrycia tak wysokich roszczeń. Nie przeprowadzono żadnych analiz czy symulacji, które pozwoliłyby lepiej zrozumieć skutki tych wydatków. Ponadto w dokumentach nie znaleziono nawet śladu rozważania alternatywnych rozwiązań, które mogłyby lepiej zabezpieczyć interesy firmy.

Raport podkreśla również zaniechanie w zakresie korzystania z niezależnych, eksperckich opinii:

• zarząd nie zasięgnął porad specjalistów zewnętrznych,
• w przypadku tak znaczącej kwoty brakowało oczywistej procedury,
• tak poważne zobowiązania finansowe powinny być wielokrotnie sprawdzane przez niezależnych fachowców.

Kontrolerzy alarmują także o poważnym ryzyku wyrządzenia szkód majątkowych. Ich zdaniem firma mogła narazić się na straty zdecydowanie wykraczające poza rzeczywiste zobowiązania. Decyzje podjęto zbyt pochopnie, bez prób renegocjowania czy dokładniejszej weryfikacji zgłoszonych roszczeń.

Ponadto Izba wytknęła nieprawidłowości w procedurach podejmowania decyzji:

• pominięto konsultacje z radą nadzorczą,
• zignorowano typowy proces zatwierdzania tak dużych wydatków,
• dokumentacja całego procesu była niepełna,
• przy zawieraniu umów nie zadbano o właściwe zabezpieczenie interesów spółki.

Kolejny istotny zarzut dotyczył braku związku między wypłaconymi kwotami a rzeczywistymi postępami na placu budowy. Kontrolerzy zauważyli, że suma przekazana wykonawcy była nieproporcjonalnie wysoka w porównaniu do faktycznie wykonanych prac, co jest ewidentnym przejawem niegospodarności.

Ze względu na powagę wykrytych nieprawidłowości, Izba zdecydowała się skierować sprawę do prokuratury, podejrzewając możliwość popełnienia przestępstwa. Skala uchybień i potencjalnych strat uzasadniała podjęcie tak stanowczych działań.

Jakie konsekwencje ma naruszenie interesu spółki Elektrownia Ostrołęka przez zarząd?

Niewłaściwe działania zarządu Elektrowni Ostrołęka mogą prowadzić do poważnych konsekwencji – zarówno prawnych, finansowych, jak i zawodowych. Osoby odpowiedzialne za kontrowersyjne decyzje muszą być przygotowane na surowe skutki swoich działań, zwłaszcza jeśli zaniedbały interesy firmy.

Z perspektywy prawa karnego, członkom zarządu grozi nawet dziesięć lat więzienia, jeśli zostanie im udowodnione działanie na niekorzyść spółki oraz spowodowanie ogromnych strat przekraczających 958 milionów złotych. Przepisy przewidują również wysokie grzywny czy ograniczenia wolności w przypadku niegospodarności i nadużycia uprawnień.

Równolegle, odpowiedzialność cywilna może wymusić na zarządzie pokrycie wszystkich strat spółki z własnego majątku, niezależnie od toczącego się procesu karnego. Roszczenia takie mogą zgłaszać:

• sama firma,
• jej udziałowcy,
• inne osoby domagające się zadośćuczynienia za poniesione szkody.

Zawodowe skutki takich działań bywają równie dotkliwe. Już samo rozpoczęcie śledztwa najczęściej prowadzi do usunięcia z pełnionych funkcji. Natomiast prawomocne wyroki zamykają drogę do pracy w zarządach przedsiębiorstw, zarówno publicznych, jak i prywatnych – czasem na wiele lat.

Takie wydarzenia odciskają też piętno na reputacji osób objętych sprawą. Menedżerowie znajdujący się pod lupą śledczych tracą zaufanie branży oraz realnie zmniejszają swoje szanse na dalszy rozwój kariery w energetyce czy finansach.

W związku z tą sprawą Sejm może zdecydować o powołaniu komisji śledczej, szczególnie w kontekście gospodarowania znaczącymi środkami publicznymi. Taki organ ma szerokie kompetencje:

• może przesłuchiwać świadków,
• analizować dokumenty,
• pogłębiać ocenę działań zarządu.

Prokuratura na podstawie doniesienia Najwyższej Izby Kontroli prowadzi dogłębne postępowanie obejmujące:

• przesłuchania zarządu,
• analizę kluczowych dokumentów,
• weryfikację okoliczności związanych m.in. z wypłatą prawie miliarda złotych.

Każda z osób zaangażowanych podlega indywidualnej ocenie pod kątem zakresu odpowiedzialności za podejmowane decyzje.

Ponadto, akcjonariusze niejednokrotnie składają pozwy cywilne przeciwko zarządowi, co zazwyczaj wiąże się z równoległym postępowaniem karnym – czyniąc sytuację oskarżonych jeszcze trudniejszą.

Warto pamiętać, że każdy z członków władz spółki ponosi odpowiedzialność za swoje własne decyzje czy zaniechania – nie da się jej rozmyć argumentami o zespołowym charakterze pracy zarządu.

W przypadku udowodnienia przestępstwa o tak dużej skali, sąd może także orzec przepadek wszelkich korzyści uzyskanych w związku z popełnieniem czynu zabronionego, niezależnie od tego, czy zysk był uzyskany bezpośrednio, czy pośrednio.