Dlaczego TSUE krytykuje polski Trybunał Konstytucyjny?
W ostatnich latach polski Trybunał Konstytucyjny podważał nadrzędność oraz niezależność prawa Unii Europejskiej. Szczególne kontrowersje wywołały wyroki TK z 2021 roku, które spotkały się z ostrą reakcją Trybunału Sprawiedliwości UE. Zarzuca się polskiemu TK brak niezawisłości i bezstronności, co rodzi poważne wątpliwości co do jego funkcjonowania. Wszystko to ma duży wpływ na relacje między Warszawą a Brukselą.
Trybunał Sprawiedliwości UE wyraża głęboki niepokój wobec działań polskiego TK, zwłaszcza jeśli chodzi o negowanie podstawowych wartości prawa unijnego — jego nadrzędności, autonomii oraz skuteczności. Takie stanowisko polskiego Trybunału zagraża spójności prawnej Wspólnoty.
Sytuacja stała się jeszcze bardziej napięta po orzeczeniach z lipca i października 2021 roku, w których polski TK zakwestionował wyższość prawa unijnego nad polskim porządkiem prawnym. TSUE uznał te decyzje za poważny cios dla fundamentów prawnych Unii. Dodatkowo, rzecznik generalny TSUE określił działania polskiego Trybunału mianem sytuacji bez precedensu, zwracając uwagę na powagę problemu.
W odpowiedzi Komisja Europejska podjęła kroki prawne przeciwko Polsce. Zarzuca, że polski TK nie spełnia standardów niezależności i obiektywizmu, co podważa zasady państwa prawa obowiązujące w całej Unii.
TSUE zarzuca polskiemu Trybunałowi lekceważenie rozstrzygnięć sądów europejskich, co dodatkowo zaostrza konflikt pomiędzy unijnym a krajowym porządkiem prawnym. Pogarsza się przez to wizerunek Polski na arenie Unii Europejskiej i może to mieć poważne następstwa dla jej pozycji wśród państw członkowskich.
Na tym jednak nie kończą się zarzuty. TSUE zwraca również uwagę na powtarzające się problemy systemowe w funkcjonowaniu polskiego TK. Sędziowie europejscy krytycznie oceniają sposób interpretowania przez polski Trybunał relacji pomiędzy prawem krajowym a prawem unijnym, szczególnie w kontekście Konstytucji RP. Spór o hierarchię aktów prawnych leży u źródeł obecnego kryzysu praworządności w Polsce.
Wyrazy krytyki kierowane przez TSUE dotyczą nie tylko poszczególnych decyzji, ale ogólnego kierunku, w jakim zmierza polski TK. Unijne instytucje obawiają się, że takie działania mogą zagrozić jedności i efektywności prawa UE w całej Wspólnocie.
Jakie są zarzuty TSUE wobec niezawisłości i bezstronności polskiego Trybunału Konstytucyjnego?
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyraża poważne wątpliwości dotyczące niezależności i bezstronności polskiego Trybunału Konstytucyjnego. Główne zastrzeżenia dotyczą kontrowersji związanych z powołaniem trzech sędziów oraz wyboru prezesa tej instytucji.
W szczególności Trybunał w Luksemburgu krytykuje:
- sposób wyboru tzw. dublerów, czyli osób wskazanych przez Sejm w 2015 roku na stanowiska już obsadzone przez poprzedni parlament,
- legalność składu orzekającego, która jest podważana przez ten precedens,
- obawy dotyczące rzetelnego funkcjonowania całego organu.
Kwestia powołania Julii Przyłębskiej na funkcję prezesa Trybunału również budzi zastrzeżenia. Zdaniem TSUE procedura nominacji nie była prawidłowa i nie gwarantowała ochrony przed politycznymi wpływami na kierownictwo.
Rzecznik generalny Trybunału Europejskiego jednoznacznie stwierdził, że polski TK nie spełnia już standardów niezawisłości ani bezstronności, jakie powinno posiadać niezależne sądownictwo. To poważne oskarżenie podważające podstawowe zasady funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w krajach Unii.
TSUE podnosi także, że obecny model działania Trybunału Konstytucyjnego:
- pozbawiony jest realnych mechanizmów sądowego nadzoru,
- brak efektywnej kontroli ogranicza niezależność tej instytucji,
- podważa autorytet Trybunału.
Kolejnym ważnym aspektem są powiązania polityczne oraz działania przeciwdziałające wpływom zewnętrznym, które według sędziów unijnych negatywnie wpływają na obiektywność decyzji, zwłaszcza w sprawach o dużym znaczeniu politycznym.
TSUE podkreśla, że suma tych nieprawidłowości prowadzi do poważnego kryzysu instytucjonalnego, który podkopuje pozycję Trybunału Konstytucyjnego jako organu niezależnego oraz stanowi zagrożenie dla rządów prawa i prawidłowego stosowania prawa unijnego w Polsce.
Jakie wyroki Trybunału Konstytucyjnego są krytykowane przez TSUE?
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wyraził zdecydowaną krytykę dwóch kluczowych wyroków polskiego Trybunału Konstytucyjnego z 2021 roku, które wywołały poważny spór prawny między Polską a instytucjami unijnymi.
W pierwszym z orzeczeń, wydanym 14 lipca 2021 roku, polski Trybunał zakwestionował zgodność przepisów unijnych z Konstytucją RP. Sprawa dotyczyła możliwości, by sądy krajowe mogły pomijać krajowe przepisy na rzecz regulacji unijnych. Trybunał ocenił, że takie rozwiązanie zagraża niezależności państwa i nadrzędnej pozycji konstytucji w polskim systemie prawnym.
Jeszcze bardziej kontrowersyjny był wyrok z 7 października 2021 roku, w którym uznano, że interpretacja art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej zaprezentowana przez TSUE stoi w sprzeczności z polskim prawem zasadniczym. W efekcie polscy sędziowie odmówili uznania pierwszeństwa prawa unijnego nad przepisami krajowymi, co stanowi poważne wyzwanie dla fundamentów Unii Europejskiej.
TSUE i jego rzecznik generalny określili działania polskiego Trybunału jako „bezprecedensowy akt buntu”. W opinii Trybunału, te wyroki naruszają trzy kluczowe zasady europejskiego porządku prawnego:
- nadrzędność prawa unijnego,
- niezależność systemu prawnego UE,
- skuteczność przepisów Unii na terytoriach państw członkowskich.
TSUE podkreśla również, że wyroki polskiego TK prowadzą do chaosu wśród polskich sądów i rozbieżności w stosowaniu prawa unijnego. Z jednej strony oczekuje się pełnego wdrażania prawa UE, z drugiej – polski Trybunał wymaga respektowania konstytucji w przypadku konfliktu norm.
Sędziowie z Luksemburga ostrzegają, że taka sytuacja nie tylko powoduje niepewność prawną w Polsce, ale także podważa zobowiązania przyjęte przez Polskę podczas przystąpienia do Unii Europejskiej. Według TSUE, Trybunał Konstytucyjny przekroczył swoje kompetencje i naruszył zasadę lojalnej współpracy, która jest fundamentem relacji między państwami członkowskimi a strukturami Unii Europejskiej.
Jak TSUE ocenia nieprawidłowości przy powołaniu sędziów i prezesa TK?
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) szczegółowo zbadał i surowo ocenił sposób wyboru sędziów oraz prezesa polskiego Trybunału Konstytucyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń z końca 2015 i 2016 roku. Zdaniem TSUE, procedury te stanowią poważny problem systemowy, który podważa zaufanie do całego Trybunału.
Sędziowie-dublerzy powołani w grudniu 2015 roku zwrócili uwagę TSUE, gdyż zostali mianowani pomimo wcześniejszego, poprawnego obsadzenia tych stanowisk przez poprzedni parlament. Trybunał uznał ten krok za jaskrawe naruszenie reguł praworządności i podkreślił, że powołania odbyły się wbrew polskiemu prawu.
Odnośnie wyboru Julii Przyłębskiej na stanowisko prezesa TK w grudniu 2016 roku, TSUE wskazał na liczne zastrzeżenia:
- brak właściwego Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału,
- niedostateczna liczba kandydatów przedstawionych prezydentowi,
- naruszenie ustalonych reguł nominacyjnych,
- ignorowanie obowiązujących zasad i brak wymaganej bezstronności.
Rzecznik generalny TSUE jednoznacznie stwierdził, że wskazane uchybienia skutkują tym, iż polski Trybunał Konstytucyjny przestał spełniać standardy niezależności i bezstronności sądu w rozumieniu prawa unijnego. Na podstawie tego stanowiska Komisja Europejska podjęła postępowanie wobec Polski za naruszenie prawa.
TSUE podkreśla, że nieprawidłowości przy wyborze sędziów i prezesa mają wpływ na wszystkie późniejsze rozstrzygnięcia Trybunału. To prowadzi do poważnych komplikacji w funkcjonowaniu systemu prawnego kraju, ponieważ organ powołany niezgodnie z przepisami nie może rzetelnie:
- chronić konstytucji,
- stać na straży praw obywateli.
Komisja Europejska, składając skargę do TSUE, domagała się uznania tych działań za sprzeczne z prawem UE oraz wdrożenia realnych zmian. TSUE wskazał ponadto, że problemy z powołaniem sędziów i prezesa są elementem szerszego, głębokiego kryzysu praworządności w Polsce, który wymaga kompleksowych rozwiązań.
Obecne nieprawidłowości doprowadziły do utraty niezależności Trybunału Konstytucyjnego od pozostałych władz, co narusza kluczową zasadę rozdziału władz, fundamentalną dla prawidłowego funkcjonowania demokratycznego państwa prawa.
Dlaczego TK uznał środki tymczasowe TSUE za niezgodne z Konstytucją RP?
W przełomowym orzeczeniu z 14 lipca 2021 roku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że środki tymczasowe nakładane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stoją w sprzeczności z Konstytucją RP. Wyrok ten został oparty na kilku kluczowych przesłankach konstytucyjnych, pojawiających się na tle narastających napięć prawnych.
Polski Trybunał argumentował, że interwencja TSUE w sprawy dotyczące organizacji i funkcjonowania sądownictwa w Polsce oznacza ingerencję w obszar zastrzeżony wyłącznie dla suwerennego państwa. Podkreślono, że tylko polskie organy mają wyłączne uprawnienia w tej dziedzinie, a Konstytucja RP jako najwyższy akt prawny chroni tę niezależność.
W uzasadnieniu wyroku TK zarzucił instytucjom unijnym przekroczenie zakresu uprawnień powierzonych im w traktatach międzynarodowych. Z punktu widzenia polskich sędziów art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej nie daje TSUE kompetencji do regulowania struktury ani zasad działania sądów państw członkowskich. Według Trybunału, taka interpretacja otwiera drzwi do nieuzasadnionego rozrostu uprawnień UE.
Wyraźnie podkreślono, że w polskim porządku prawnym to Konstytucja, a nie prawo unijne, ma najwyższą rangę. To stanowisko jest jednak sprzeczne z dotychczasową wykładnią TSUE, która zakłada autonomię oraz nadrzędność prawa wspólnotowego. Polski Trybunał wskazał również, że przystąpienie do Unii Europejskiej nie oznaczało zrzeczenia się suwerenności ani marginalizacji konstytucji.
Sędziowie zwrócili uwagę, że środki tymczasowe nakładane przez TSUE dotyczą obszaru, który nie został przekazany przez Polskę Unii na mocy traktatów akcesyjnych. Odwołali się do zasady przyznania kompetencji, według której UE działa wyłącznie w ramach upoważnienia udzielonego przez kraje członkowskie. Decyzje ingerujące w system krajowego sądownictwa znacznie wykraczają poza te ramy.
Jednym z głównych argumentów był także konflikt pomiędzy przepisami unijnymi a postanowieniami Konstytucji RP. Trybunał podkreślił, że w takiej sytuacji pierwszeństwo ma zawsze konstytucja, co skutkuje niemożnością stosowania w Polsce środków tymczasowych TSUE, jeśli są one niezgodne z ustawą zasadniczą.
Orzeczenie z 14 lipca 2021 roku zostało poszerzone przez kolejny wyrok TK z 7 października 2021 roku, który jeszcze bardziej zakwestionował nadrzędność prawa unijnego – niektóre regulacje Traktatu o Unii Europejskiej uznano za sprzeczne z polską konstytucją.
Decyzja Trybunału w sprawie środków tymczasowych wywołała nowe napięcia między Polską a organami unijnymi, zaostrzając spór dotyczący hierarchii norm prawnych oraz zakresie samodzielności państw w strukturze UE.
