Co to jest Wyrok TSUE o uznawaniu małżeństw jednopłciowych?
Decyzja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotycząca uznawania małżeństw jednopłciowych to przełomowy krok w prawie unijnym. Wyrok określa, jak państwa członkowskie mają traktować pary tej samej płci w kontekście swobodnego przemieszczania się po terytorium Wspólnoty.
Sprawa C-673/16 (Coman i Hamilton kontra Rumunia), rozstrzygnięta 5 czerwca 2018 roku, dotyczyła pary, w której jeden z partnerów był obywatelem Rumunii, a drugi – Stanów Zjednoczonych. Zawarli małżeństwo w Belgii, lecz podczas próby wspólnego zamieszkania w Rumunii urzędy odmówiły uznania ich związku. W praktyce amerykański partner nie mógł legalnie przebywać w Rumunii.
Trybunał jednoznacznie stwierdził, że termin „małżonek” w dyrektywie 2004/38/WE o swobodnym przemieszczaniu obejmuje również osoby pozostające w związkach jednopłciowych. Oznacza to, że nawet jeśli w danym kraju małżeństwa jednopłciowe nie są dozwolone, państwo musi:
- zaakceptować zarejestrowane wcześniej związki z innych krajów Unii,
- uznać te związki w kontekście prawa do pobytu obywateli,
- zapewnić skutki prawne niezbędne do realizacji prawa do swobodnego przemieszczania się.
Warto podkreślić, że wyrok TSUE nie wymusza na państwach legalizacji małżeństw jednopłciowych w ich własnych jurysdykcjach, ale zobowiązuje je do uznawania skutków prawnych takich małżeństw w określonych sytuacjach.
Stanowisko Trybunału to istotne wsparcie dla par jednopłciowych, pozwalające im na wspólne życie w różnych krajach UE, niezależnie od lokalnych przepisów dotyczących małżeństw.
Jakie orzeczenie wydał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie małżeństw jednopłciowych?
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał przełomowe orzeczenie w sprawie C-673/16, znanej jako Coman i Hamilton przeciwko Rumunii. Postanowienie z 5 czerwca 2018 roku zmieniło sposób traktowania małżeństw jednopłciowych zgodnie z przepisami UE dotyczącymi swobodnego przemieszczania się. TSUE uznał, że pojęcie „małżonek” w Dyrektywie 2004/38/WE obejmuje także osoby pozostające w związkach tej samej płci.
W praktyce wszystkie państwa członkowskie są zobowiązane do uznawania małżeństw jednopłciowych zawartych w innym kraju UE przynajmniej w zakresie przyznania prawa pobytu partnerowi z państwa spoza Unii. Nie mogą odmówić takiego uznania ze względu na płeć małżonków.
Trybunał podkreślił, że brak uznawania małżeństw jednopłciowych narusza wolność przemieszczania się, gwarantowaną przez artykuł 21 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zawężanie pojęcia „małżonek” wyłącznie do osób różnej płci prowadziłoby do ograniczenia swobód obywateli UE.
Choć prawo określania stanu cywilnego należy do państw członkowskich, muszą one dostosować swoje przepisy do zasad unijnych, zwłaszcza gdy chodzi o swobodny przepływ osób i prawo do pobytu.
Decyzja TSUE ustanawia nowy standard:
- równe traktowanie wszystkich małżonków – zarówno heteroseksualnych, jak i homoseksualnych,
- zapewnienie prawa pobytu niezależnie od krajowych regulacji dotyczących małżeństw jednopłciowych,
- ochrona prawa do życia rodzinnego w ramach unijnej swobody przemieszczania się.
Orzeczenie to ma dalekosiężne znaczenie, tworząc europejskie ramy ochrony praw par tej samej płci i umożliwiając im korzystanie z podstawowych praw w Unii Europejskiej.
Dlaczego Wyrok TSUE w sprawie C-673/16 jest istotny dla swobodnego przemieszczania się?
Wyrok TSUE w sprawie C-673/16 zrewolucjonizował postrzeganie prawa do swobodnego przemieszczania się w Unii Europejskiej, dotykając nie tylko kwestii małżeństw jednopłciowych, lecz także fundamentalnych zasad wspólnoty.
Trybunał bezpośrednio odwołał się do artykułu 21 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który gwarantuje obywatelom UE prawo do swobodnego przemieszczania się i wyboru miejsca zamieszkania. Odmowa uznania małżeństwa zawartego w innym kraju członkowskim prowadzi do faktycznego pozbawienia tych praw.
Decyzja Trybunału rozwiązała problem niejednolitego prawa dotyczącego małżeństw w UE. W praktyce osoby w związkach jednopłciowych, przemieszczając się między państwami, zmagały się z utratą swojego statusu po zmianie miejsca zamieszkania. Dzięki wyrokowi zachowanie prawnego uznania związku nie zależy już od granic wewnątrzunijnych.
Istotnym aspektem orzeczenia jest ujednolicenie definicji pojęcia „małżonek” w Dyrektywie 2004/38/WE, co sprawia, że prawa par w UE stają się przewidywalne i jednolite, niezależnie od lokalnych różnic legislacyjnych. Dla osób planujących przeprowadzkę do innego państwa oznacza to większe bezpieczeństwo prawne i jasność sytuacji.
Wyrok podkreśla także wagę obywatelstwa Unii Europejskiej. Obywatelskie przywileje, szczególnie swobodny ruch, mają pierwszeństwo przed krajowymi rozwiązaniami, które próbują je ograniczyć. Pary jednopłciowe nie tracą swoich praw rodzinnych tylko dlatego, że żyją w innym kraju UE.
Znaczący jest również aspekt gospodarczy wyroku. Uznanie tych związków likwiduje blokadę, która wcześniej zniechęcała wielu specjalistów do pracy za granicą, eliminując obawę o utratę praw rodzinnych na nowym rynku pracy. Nakaz traktowania małżeństw jednopłciowych na równi w kontekście prawa pobytu otwiera szersze możliwości mobilności zawodowej.
Orzeczenie wyraźnie ukazuje granicę między kompetencjami krajowymi a unijnymi. Państwa zachowują samodzielność w regulowaniu kwestii małżeństwa, ale nie mogą wykorzystywać tych regulacji do ograniczania wolności wynikających z traktatów UE.
Wyrok C-673/16 wpłynął na kolejne rozstrzygnięcia dotyczące swobodnego przemieszczania się w UE. Status prawny nabyty w jednym kraju musi być respektowany w innych państwach członkowskich – przynajmniej w zakresie koniecznym do korzystania z praw przyznanych przez prawo unijne.
Dlaczego państwa członkowskie muszą zapewnić swobodny pobyt dla małżonków tej samej płci?
Prawo do swobodnego pobytu przysługuje również małżonkom tej samej płci, co wynika zarówno z interpretacji Dyrektywy 2004/38/WE, jak i z artykułu 21 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Państwa członkowskie są zobowiązane do respektowania prawa pobytu partnera tej samej płci obywatela UE, niezależnie od własnych przepisów dotyczących zawierania takich związków.
Kluczowa jest nadrzędność prawa unijnego nad legislacją krajową. W sprawie C-673/16 (Coman i Hamilton) Trybunał Sprawiedliwości UE jednoznacznie stwierdził, że pojęcie „małżonek” w ramach Dyrektywy 2004/38/WE obejmuje zarówno związki różnopłciowe, jak i jednopłciowe, jeśli zostały legalnie zawarte w którymkolwiek państwie członkowskim.
Nie można pominąć znaczenia swobody przemieszczania się obywateli Unii. Brak uznania małżeństw osób tej samej płci w kontekście prawa pobytu skutkowałby poważnymi ograniczeniami w przeprowadzce i osiedlaniu się w innych krajach Wspólnoty, co narusza podstawowe zasady jednolitego rynku i swobodnego przepływu osób.
Wszyscy obywatele UE muszą mieć zapewnioną równą ochronę prawną – także bez względu na orientację seksualną. Odmowa przyznania statusu małżonka z powodu płci stanowiłaby przejaw dyskryminacji, której wyraźnie zabrania Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, zwłaszcza jej artykuł 21.
Jednocześnie trzeba rozróżnić między uznaniem małżeństwa na potrzeby prawa pobytu a wprowadzeniem takich związków do krajowego porządku prawnego. Trybunał podkreślił, że choć regulacje dotyczące zawierania małżeństw pozostają w gestii państw, nie mają one prawa ignorować skutków tych związków zawartych w innych krajach UE w kwestii prawa pobytu.
Ochrona już nabytych praw, takich jak status małżeństwa zawartego zgodnie z prawem jednego z państw członkowskich, jest kolejnym istotnym elementem. Inne kraje UE nie mogą pomijać tego faktu przy rozpatrywaniu wniosków o prawo pobytu, co gwarantuje ciągłość sytuacji prawnej osób przemieszczających się w Unii.
Równie ważna jest ochrona życia rodzinnego gwarantowana w artykule 7 Karty Praw Podstawowych. Niedopuszczenie do uznania małżeństw osób tej samej płci byłoby nieuprawnioną ingerencją w życie rodzinne tych par.
Z perspektywy gospodarczej mobilność pracowników – fundament wspólnego rynku – byłaby poważnie ograniczona, gdyby związki jednopłciowe napotykały przeszkody w przemieszczaniu się.
Pełne poszanowanie praw osób LGBT przez wszystkie kraje członkowskie, przynajmniej w zakresie prawa pobytu, staje się warunkiem tworzenia naprawdę otwartej i inkluzywnej wspólnoty europejskiej.
W jaki sposób małżeństwa jednopłciowe wpływają na prawo do pobytu w Unii Europejskiej?
Małżeństwa jednopłciowe zawarte w krajach Unii Europejskiej mają realny wpływ na prawo do pobytu we wszystkich państwach członkowskich. To efekt orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE z 5 czerwca 2018 roku, które przyznaje partnerowi tej samej płci prawo zamieszkania w dowolnym kraju UE, niezależnie od lokalnych przepisów.
Zmiana ta wynika z rozszerzenia definicji „członka rodziny” w Dyrektywie 2004/38/WE. Trybunał podkreślił, że małżonek tej samej płci korzysta z takich samych uprawnień jak partner heteroseksualny, zwłaszcza w zakresie prawa do długoterminowego pobytu. Wszystkie państwa UE są zobowiązane do wydawania kart pobytu małżonkom jednopłciowym na identycznych zasadach.
Wyrok wpływa na praktyczne aspekty urzędowe:
- obywatel spoza UE po zawarciu jednopłciowego małżeństwa z obywatelem UE nie może zostać pozbawiony prawa do pobytu,
- procedury wnioskowania są takie same jak dla małżeństw heteroseksualnych,
- nie występują żadne dodatkowe formalności.
Orzeczenie z 2018 roku (sprawa C-673/16) zmieniło także przepisy dotyczące dokumentacji. Osoby w małżeństwach jednopłciowych mają prawo do uznania swojego statusu w oficjalnych dokumentach, takich jak karta pobytu, co umożliwia swobodne podróżowanie po UE bez formalnych przeszkód.
Przyznanie prawa do pobytu wiąże się także z dostępem do innych uprawnień, w tym:
- dostępu do ubezpieczeń,
- świadczeń emerytalnych,
- ulg podatkowych,
- podmiotów traktujących pary jednopłciowe na równi z heteroseksualnymi.
Wyrok Trybunału przyczynił się do ujednolicenia przepisów dotyczących rodzin w UE. Związek małżeński zawarty zgodnie z prawem w jednym kraju członkowskim powinien być honorowany w pozostałych pod kątem prawa pobytowego, co eliminuje niepewność prawną.
Wyrok wpłynął także na rynek pracy. Parom jednopłciowym otwarto dostęp do zatrudnienia i rozwoju zawodowego w całej UE, co zwiększyło ich mobilność i szanse zawodowe.
Dla obywateli spoza UE, którzy zawarli jednopłciowe związki z obywatelami UE, orzeczenie umożliwia łączenie rodzin oraz ubieganie się o status rezydenta długoterminowego po spełnieniu wymogów legalnego pobytu na takich samych warunkach jak małżonkowie heteroseksualni.
Jak Państwo przyjmujące powinno postępować w stosunku do małżeństw jednopłciowych zgodnie z Wyrokiem TSUE?
Zgodnie z wyrokiem TSUE, kraj przyjmujący małżeństwa jednopłciowe jest zobligowany do wdrożenia konkretnych rozwiązań prawnych i administracyjnych. Najważniejszym krokiem jest uznanie związków zawartych w innych państwach członkowskich Unii, szczególnie gdy wiąże się to z przyznaniem prawa do pobytu, co wynika bezpośrednio z orzeczenia w sprawie C-673/16.
Administracja państwowa powinna traktować małżeństwa osób tej samej płci na równi z parami heteroseksualnymi. Oznacza to, że:
- wydawanie dokumentów uprawniających do pobytu następuje bez zbędnych formalności,
- nie wprowadza się dodatkowych wymagań dla małżeństw jednopłciowych,
- uziemienie praw nie może być oparte na krajowych przepisach wykluczających takie związki.
Trybunał podkreślił, że pojęcie „małżonek” z Dyrektywy 2004/38/WE obejmuje osoby niezależnie od płci, w tym partnerów tej samej płci.
Urzędy administracyjne mają obowiązek uznawać i tłumaczyć oficjalne dokumenty potwierdzające zawarcie małżeństwa w innym państwie UE. W praktyce oznacza to, że:
- zagraniczny akt ślubu umożliwia przyznanie prawa do pobytu,
- zapewnia korzystanie ze wszystkich przypisanych korzyści prawnych i społecznych,
- dotyczy to również małżonków będących obywatelami państw trzecich,
- nie można odmówić prawa wjazdu bądź pobytu ze względu na orientację seksualną w związku.
Pary jednopłciowe muszą mieć równy dostęp do:
- rynku pracy,
- świadczeń socjalnych,
- opieki zdrowotnej,
- oraz innych praw społecznych i gospodarczych powiązanych ze swobodą przemieszczania się po Unii.
Państwa członkowskie zachowują swobodę w regulowaniu instytucji małżeństwa w prawie krajowym. Nie są zobowiązane do:
- pełnego wprowadzenia małżeństw jednopłciowych,
- uznawania ich poza kontekstem praw do swobodnego przemieszczania się lub pobytu.
Aby usprawnić procesy administracyjne, odpowiednie procedury oraz wzory formularzy powinny zostać przygotowane tak, aby umożliwić rejestrację małżeństw jednopłciowych jako członków rodziny zgodnie z rzeczywistym statusem wynikającym z aktu zawarcia małżeństwa za granicą.
Kluczową rolę odgrywają urzędy zajmujące się sprawami cudzoziemców oraz centralne departamenty administracji. To one odpowiadają za:
- dostosowanie procedur,
- interpretację przepisów zgodnie z wytycznymi TSUE,
- weryfikację wniosków jednopłciowych małżonków.
Państwo przyjmujące ponosi również odpowiedzialność za ochronę przed dyskryminacją. Organy publiczne muszą zapewnić:
- neutralność w traktowaniu niezależnie od orientacji seksualnej,
- poszanowanie fundamentalnych wartości i swobód Unii Europejskiej.
