Biopaliwa w polskim transporcie ciężkim jako klucz do transformacji energetycznej i ograniczenia emisji CO2

Co to są biopaliwa i jak trafiają do transportu ciężkiego w Polsce?

Biopaliwa to rodzaj paliw powstających z materiałów pochodzenia biologicznego, takich jak oleiste rośliny, produkty rolne, resztki organiczne czy szeroko pojęta biomasa. W odróżnieniu od tradycyjnych paliw kopalnych, ich źródłem są odnawialne zasoby przyrody. Dzięki temu biopaliwa stanowią istotny element działań na rzecz ograniczania emisji dwutlenku węgla oraz są ważnym punktem transformacji energetycznej.

W Polsce szczególne znaczenie biopaliwa zdobywają w transporcie ciężkim. Ten segment odpowiada za konsumowanie nawet połowy płynnych paliw w kraju. Jednak specyfika tego sektora — długie dystanse, potrzeba dużej mocy i niezawodności — powoduje, że odejście od paliw konwencjonalnych jest sporym wyzwaniem. Transport na dalekich trasach wymaga paliw o wysokiej jakości i stabilnych parametrach.

Na polskich drogach najczęściej wykorzystywane są takie biopaliwa jak:

• biodiesel (w odmianach B7, B20, B100),
• bioetanol,
• hvo, czyli uwodornione oleje roślinne.

Biodiesel, mieszany z klasycznym olejem napędowym, cieszy się największą popularnością. Polska należy do czołówki europejskich producentów tego paliwa, a rzepak to kluczowy surowiec wykorzystywany przy jego produkcji.

Sieć dystrybucji biopaliw opiera się na już istniejącej infrastrukturze paliwowej. Kierowcy ciężarówek mogą bez przeszkód tankować biokomponenty na dużych stacjach, zwłaszcza tych zarządzanych przez największe koncerny energetyczne. Firmy te systematycznie poszerzają ofertę paliw alternatywnych. Co więcej, wiele największych flot posiada własne punkty tankowania, w których także można znaleźć biopaliwa.

Rozwój alternatywnych paliw wspierają przepisy prawa, a zwłaszcza Narodowy Cel Wskaźnikowy (NCW). Ten akt prawny narzuca na sprzedawców paliw obowiązek stosowania określonego minimum biokomponentów. Taki wymóg napędza rynek, choć producenci wciąż muszą się mierzyć z wyzwaniami, m.in. kosztami wytwarzania oraz ograniczoną dostępnością surowców.

Dla polskich przewoźników biopaliwa są obecnie najprostszym sposobem na szybkie obniżenie emisji dwutlenku węgla. W przeciwieństwie do napędów elektrycznych czy wodoru, nie wymagają dużych inwestycji w nowe pojazdy czy rozbudowę infrastruktury. Według najnowszych analiz, około jedna piąta firm transportowych regularnie wybiera paliwa z wyższą zawartością biokomponentów niż standardowo.

Warto jednak pamiętać, że upowszechnienie biopaliw w transporcie ciężarowym napotyka też przeszkody, takie jak:

• wyższe ceny w porównaniu z klasycznym dieslem,
• mniejsza dostępność na lokalnych stacjach,
• niepewność co do wpływu tych paliw na wydajność i koszty utrzymania pojazdów.

Mimo tych trudności, rosnące oczekiwania dotyczące ograniczania emisji sprawiają, iż biopaliwa są stałym i kluczowym elementem polskiej strategii modernizacji transportu.

Dlaczego biopaliwa są kluczowym elementem zmian w polskim transporcie ciężkim?

Biopaliwa stają się coraz ważniejszym elementem transformacji polskiego transportu ciężkiego. Ta branża odpowiada za jedną czwartą emisji CO2 generowanych przez całą komunikację w kraju, co czyni ją kluczową z perspektywy realizacji narodowych zobowiązań klimatycznych. Wprowadzenie biopaliw daje możliwość szybkiego ograniczenia emisji dwutlenku węgla, bez konieczności radykalnej wymiany całej obecnej floty pojazdów.

Zgodnie z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu, Komisja Europejska dąży do obniżenia emisji z ciężarówek o 90% do 2050 roku. Biopaliwa oferują praktyczne rozwiązanie przejściowe, które pomaga stopniowo dostosowywać się do coraz ostrzejszych norm środowiskowych. Dobrym przykładem jest tutaj biodiesel B20:

• dzięki zawartości 20% biokomponentów pozwala on zredukować emisję CO2 nawet o 15–18% względem klasycznego oleju napędowego,
• co potwierdzają analizy Instytutu Transportu Samochodowego,
• jest szeroko dostępny na polskim rynku.

Nie bez znaczenia są także kwestie finansowe. Przejście na pojazdy elektryczne czy zasilane wodorem oznaczałoby konieczność poniesienia wydatków rzędu 120–150 miliardów złotych do końca dekady. Tymczasem korzystanie z biopaliw pozwala wykorzystać już posiadane pojazdy oraz istniejącą infrastrukturę, ograniczając koszty przekształcenia branży nawet o 60–70%. Warto zaznaczyć, że:

• wśród polskich firm transportowych przeważają małe i średnie przedsiębiorstwa,
• te firmy często nie dysponują budżetem na szybkie odświeżenie swojego taboru,
• biopaliwa są więc dla nich realnym rozwiązaniem.

Korzystanie z biopaliw poprawia także niezależność energetyczną kraju. Polska rocznie produkuje około 1,2 miliona ton biodiesla, przede wszystkim z krajowego rzepaku, co zmniejsza import paliw o około 8–10% i zapewnia zatrudnienie dla 12 tysięcy osób w sektorze rolno-przetwórczym.

Nowoczesne technologie sprzyjają upowszechnianiu biopaliw. Współczesne silniki wysokoprężne są przystosowane do stosowania paliw drugiej generacji bez potrzeby zaawansowanych przeróbek. Według badań Politechniki Warszawskiej:

• aż 94% ciężarówek jeżdżących po polskich drogach może używać mieszanek do B20 bez ingerencji w konstrukcję,
• ponad połowa pojazdów wyprodukowanych po 2015 roku obsługuje nawet 100% biopaliwo,
• stosowanie biopaliw nie wymaga dużych inwestycji w sprzęt.

Wykorzystanie odpadów i rozwój rolnictwa to kolejne korzyści płynące z rozwoju rynku biopaliw:

• roczna krajowa produkcja biomasy sięga 2,5 miliona ton,
• obejmuje między innymi pozostałości z przemysłu spożywczego,
• każde 100 tysięcy ton biopaliw umożliwia zagospodarowanie nawet 300 tysięcy ton odpadów organicznych.

Polska musi także przestrzegać europejskich regulacji: dyrektywa RED II wskazuje, że do 2030 roku co najmniej 14% energii w transporcie powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych, a pakiet Fit for 55 podnosi ten wymóg do 28%. Zastosowanie biopaliw ułatwia osiąganie tych celów znacznie szybciej niż masowe przejście na pojazdy elektryczne, które, według Polskiego Instytutu Ekonomicznego, stanie się powszechne dopiero po 2040 roku.

Transport odgrywa wyjątkową rolę w krajowej gospodarce. Sektor ten zatrudnia ponad 750 tysięcy osób i odpowiada za 6% polskiego PKB. Rozwój biopaliw ułatwia łagodne przejście do modelu niskoemisyjnego, wspiera miejsca pracy oraz pomaga polskim firmom sprostać konkurencji na rynku europejskim. W kontekście coraz surowszych wymagań dotyczących emisji, biopaliwa przynoszą wymierne i dziś dostępne korzyści.

Jakie biopaliwa są obecnie wykorzystywane w polskim transporcie ciężkim?

W polskim transporcie ciężarowym prym wiodą trzy główne rodzaje biopaliw napędzające transformację energetyczną branży. Każde z nich charakteryzuje się odmiennymi właściwościami oraz różnym poziomem zastosowania.

Najpowszechniejszy biokomponent – FAME

• fame, czyli estry metylowe kwasów tłuszczowych, wytwarzany głównie z rzepaku,
• to kluczowa substancja biodiesla, obecna na rynku w kilku wariantach,
• b7 stanowiące do 7% biokomponentów, szeroko dostępne niemal na wszystkich stacjach w kraju i uchodzące za standardowe paliwo,
• b20 zawierające już 20% estrów metylowych, pozwalające ograniczyć emisję CO2 o 15-18%,
• czysty biodiesel b100 wykorzystywany przez około 5% przewoźników, zwłaszcza tych dysponujących nowszym taborem.

Według danych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, FAME odpowiada za aż 85% biokomponentów używanych w polskim transporcie ciężkim. Roczna produkcja dochodzi do 1,4 miliona ton, co plasuje Polskę na trzeciej pozycji wśród krajów Unii Europejskiej.

Bioetanol

• najczęściej trafia do benzyny w autach osobowych,
• znajduje zastosowanie także w ciężarówkach wyposażonych w silniki dual-fuel,
• pozwala na jednoczesne spalanie oleju napędowego i bioetanolu, ograniczając emisję cząstek stałych nawet o połowę,
• takie rozwiązania wybiera około 8% firm transportowych.

HVO – uwodornione oleje roślinne

• najbardziej zaawansowane biopaliwo na polskim rynku,
• może całkowicie zastąpić tradycyjny olej napędowy bez potrzeby modyfikowania silnika,
• produkowane z odpadów roślinnych i tłuszczy zwierzęcych,
• sprawdza się szczególnie dobrze w warunkach niskiej temperatury,
• potrafi ograniczyć emisję gazów cieplarnianych nawet o 90%,
• jego udział w rynku wynosi jedynie 5% – głównie przez ograniczoną produkcję i wyższy koszt.

Różnorodność oferty biopaliw w Polsce

• b7 można bez problemu zatankować praktycznie wszędzie,
• mieszanki o wyższej zawartości biokomponentów, jak B20 czy B100, pojawiają się głównie przy dużych węzłach logistycznych i na stacjach należących do największych koncernów,
• według danych Polskiej Organizacji Przemysłu i Handlu Naftowego, już około 450 punktów oferuje zaawansowane biopaliwa dla ciężkiego transportu.

Inwestycje prywatne i rozwój rynku

• blisko 35% dużych firm transportowych dysponuje własnymi terminalami oraz magazynami biopaliw,
• dzięki współpracy z producentami możliwe są niższe ceny i pewniejsze dostawy.

Wyzwania techniczne

• starsze samochody, zwłaszcza ponad dziesięcioletnie, stanowiące około 40% całej floty, nie zawsze radzą sobie z paliwami o wysokiej zawartości biokomponentów,
• zimą, z uwagi na spadki temperatur, przewoźnicy częściej wybierają tradycyjny olej napędowy lub mieszanki z mniejszą ilością FAME.

Dynamiczny rozwój produkcji

• w ostatnich trzech latach powstało pięć nowych instalacji do wytwarzania FAME,
• rozpoczęto budowę pierwszej w Polsce fabryki HVO o planowanej wydajności 300 tysięcy ton rocznie,
• takie inwestycje mogą realnie poprawić dostępność i atrakcyjność cenową biopaliw w najbliższym czasie.

Jak biopaliwa przyczyniają się do transformacji energetycznej transportu ciężkiego?

Biopaliwa są jednym z kluczowych elementów zmieniających oblicze transportu ciężkiego w Polsce, zarówno pod względem ekologicznym, jak i ekonomicznym. Ich wykorzystanie to konkretna odpowiedź na konieczność ograniczenia emisji dwutlenku węgla w tej części gospodarki.

Jedną z największych zalet biopaliw jest znacząca redukcja emisji gazów cieplarnianych. Jak wskazują analizy Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami:

• ciężarówki zasilane paliwami HVO mogą ograniczyć emisję CO₂ nawet o 90% w całym cyklu użytkowania,
• biodiesel B20 pozwala na spadek emisji o około 15-18%,
• nawet podstawowe biopaliwa znacznie przewyższają pod tym względem tradycyjny olej napędowy.

Proces przechodzenia na biopaliwa nie wymaga kosztownych inwestycji w nowe urządzenia czy instalacje – biopaliwa korzystają z już istniejącej infrastruktury transportowej, stacji oraz pojazdów. Transport ciężki odpowiada za niemal połowę zużycia paliw płynnych w Polsce, więc dodanie kilku procent biokomponentów przekłada się na wymierne efekty dla środowiska. W przeciwieństwie do elektromobilności czy ogniw wodorowych, wdrożenie biopaliw nie wiąże się z dużymi wydatkami na przebudowę systemu.

Rozwój rynku biopaliw przynosi korzyści społeczne i gospodarcze:

• tworzenie nowych miejsc pracy,
• angażowanie lokalnych rolników i producentów,
• unowocześnianie branż powiązanych z transportem.

Przykładem jest gdańska biorafineria, gdzie każdego roku przerabia się setki tysięcy ton rzepaku, tworząc tzw. zieloną wartość dodaną, szacowaną na około 3,2 miliarda złotych rocznie.

Wzrost udziału biopaliw w polskim miksie energetycznym zwiększa bezpieczeństwo energetyczne kraju. Obecnie ich udział wynosi ponad 8,5%, podczas gdy w 2010 roku było to tylko 4%. Zmniejsza to uzależnienie od zagranicznej ropy naftowej, a produkcja jednego miliona ton biopaliw krajowych oznacza zatrzymanie setek milionów euro w Polsce.

Sektor biopaliw dynamicznie się rozwija, wprowadzając paliwa trzeciej generacji, które powstają z mikroorganizmów, takich jak algi. Paliwa te oferują około 30% więcej energii niż klasyczne biodiesle, otwierając nowe możliwości rynkowe. Nad tymi innowacjami pracuje m.in. PKN Orlen wspólnie z Politechniką Warszawską.

Biopaliwa sprzyjają także rozwojowi regionów, szczególnie dzięki obecności szesnastu zakładów produkcyjnych zlokalizowanych w mniejszych miejscowościach. Skutkuje to:

• utworzeniem kilkunastu tysięcy miejsc pracy w regionach,
• dziesiątkami tysięcy miejsc pracy w całym łańcuchu dostaw,
• angażowaniem ponad dwudziestu tysięcy polskich gospodarstw.

Przejście na biopaliwa umożliwia niemal natychmiastowe obniżenie emisji – bez konieczności modernizacji taboru, którego średni wiek to 12 lat. Dla firm oznacza to realizację celów klimatycznych przy kosztach aż czterokrotnie niższych niż zakup nowoczesnych zeroemisyjnych ciężarówek.

Nie można zapomnieć o biopaliwach nowej generacji powstających z odpadów, które umożliwiają przetwarzanie materiałów organicznych. W Polsce każdego roku w ten sposób zagospodarowuje się około 300 tysięcy ton surowców, co przyczynia się do znaczącej redukcji ilości odpadów trafiających na wysypiska oraz wspiera gospodarkę cyrkularną.

Biopaliwa efektywnie łączą troskę o środowisko z opłacalnością i wspieraniem lokalnych społeczności. Umożliwiają one łagodne odejście od paliw kopalnych na rzecz bardziej zrównoważonych rozwiązań, bez konieczności gruntownej przebudowy infrastruktury czy floty pojazdów.

Czy biopaliwa mogą stać się podstawą przyszłego miksu energetycznego w transporcie ciężkim?

Biopaliwa mają szansę odegrać kluczową rolę w przyszłym miksie energetycznym krajowego transportu ciężkiego. Według Instytutu Transportu Samochodowego, w najbliższych piętnastu latach mogą one odpowiadać nawet za 35-40% zużycia paliw w tym sektorze. Takie prognozy wynikają z kilku istotnych czynników sprzyjających popularyzacji biokomponentów.

Za największą przewagę biopaliw uchodzi dostosowana infrastruktura – w przeciwieństwie do napędów elektrycznych czy wodorowych, nie wymagają one tworzenia zupełnie nowych sieci.

• ponad 7800 stacji paliw w kraju jest już dziś przygotowanych do obsługi paliw z domieszką biokomponentów,
• modernizacja punktów pod wyższy udział takich mieszanek kosztuje dużo mniej niż rozbudowa sieci ładowarek czy stacji wodorowych,
• nakłady na rozwój sieci dla biopaliw wynoszą 3-5 miliardów złotych, podczas gdy na infrastrukturę elektryczną i wodorową trzeba wydać 45-60 miliardów złotych.

Wdrażanie biopaliw umożliwia stopniowe zmiany. Przejście od obecnego standardu B7, przez B20 i B30 w najbliższych latach, aż po pełny udział B100 oraz nowoczesne HVO w perspektywie dekady, daje przewoźnikom czas na przygotowanie floty bez nagłych obciążeń finansowych.

Dynamiczny rozwój technologii biopaliw znacząco wpływa na ich efektywność. Wprowadzenie tzw. trzeciej generacji, wykorzystującej algi i mikroorganizmy, zwiększa sprawność energetyczną o około 25-30% w porównaniu do dotychczasowych metod. Polska Izba Biotechnologii szacuje, że dzięki algom wydajność może wzrosnąć z 1500 do aż 6000 litrów z hektara rocznie, co znacznie poprawia efektywność produkcji.

W nadchodzących latach transport ciężki oparty będzie na zróżnicowanych źródłach energii:

• biopaliwa jako główne paliwo,
• napędy elektryczne w przewozach miejskich i regionalnych (20-25%),
• wodór w trasach dalekobieżnych (15-20%),
• paliwa syntetyczne i gaz ziemny, odpowiadające za 10-15% miksu.

Zmiany prawne również wspierają rozwój biopaliw. Nowelizacja dyrektywy RED III zakłada, że do 2030 roku biopaliwa zaawansowane będą stanowić minimum 5,5% rynku, podczas gdy Polska rozważa podniesienie tego pułapu do 8%. Umożliwia to długofalowe inwestycje w sektorze paliw odnawialnych.

Krajowy potencjał produkcyjny także stanowi istotny atut:

• obecnie jedynie 12% gruntów rolnych jest przeznaczone na uprawy energetyczne,
• przeznaczenie dodatkowych pół miliona hektarów zwiększyłoby krajową produkcję biopaliw o 45%,
• Polska mogłaby stać się jednym z liderów tego rynku w Europie.

Z ekonomicznego punktu widzenia biopaliwa są bardzo opłacalne. Koszt ograniczenia emisji jednej tony CO₂ za ich pomocą wynosi 350-450 zł, podczas gdy elektryfikacja transportu to 900-1200 zł, a napędy wodorowe nawet 1500-1800 zł za tonę. W warunkach niskich marż w branży przewozowej decydująca okazuje się ta przewaga kosztowa.

Producenci pojazdów również dostosowują swoją ofertę. DAF, Scania i Mercedes-Benz oferują silniki zgodne z użyciem B100 i HVO, a MAN i Volvo planują pełną zgodność swoich flot z tymi paliwami do 2025 roku.

Na znaczeniu zyskają także biopaliwa syntetyczne, produkowane z wykorzystaniem energii odnawialnej oraz wychwytywanego dwutlenku węgla. Przykładowo, PKN Orlen zamierza do 2027 roku uruchomić instalację pilotażową o wydajności 50 tys. ton rocznie. Produkcja ta nie generuje dodatkowych emisji CO₂, co czyni ją korzystną ekologicznie.

Biopaliwa mają nie tylko potencjał do odegrania kluczowej roli w ciężkim transporcie, ale także stanowią pomostowy element transformacji energetycznej. Umożliwiają sukcesywne odchodzenie od tradycyjnych paliw, umożliwiając utrzymanie rentowności i wykorzystanie istniejącej infrastruktury bez konieczności kosztownych rewolucji.

Jakie są możliwości rozwoju biopaliw w Polsce?

Polska stoi przed ogromną szansą, by w najbliższych latach znacząco rozwinąć sektor biopaliw. Produkcja biopaliw może nabrać tempa i wykraczać poza tradycyjne wykorzystanie w transporcie ciężkim, obejmując także inne gałęzie gospodarki.

Rozbudowa sektora wymaga rozszerzenia wachlarza dostępnych biopaliw. Oprócz biodiesla i bioetanolu, możliwa jest produkcja zaawansowanych rozwiązań:

• zrównoważone paliwo lotnicze SAF pozwalające zmniejszyć emisję CO₂ nawet o 80%,
• pierwsza polska fabryka HVO z planami wzrostu mocy do 750 tysięcy ton,
• biobutanol zawierający o 30% więcej energii niż bioetanol.

Istotne jest także poszukiwanie nowych źródeł surowców na potrzeby sektora:

• odpady spożywcze mogące dostarczyć do pół miliona ton bioetanolu rocznie,
• niskiej jakości grunty klasy V i VI pod uprawę roślin energetycznych,
• hodowla alg, których wydajność jest kilkukrotnie wyższa niż tradycyjnych roślin.

PKN Orlen wspólnie z Politechniką Gdańską planuje do 2026 roku uruchomienie instalacji pilotażowej na bazie biomasy alg o mocy 10 tysięcy ton rocznie.

Rozwój łańcuchów dostaw ma kluczowe znaczenie dla stabilności sektora. Podejmowane działania obejmują:

• programy kontraktacji biomasy z rolnikami gwarantujące ceny na siedem lat,
• sieć szesnastu regionalnych centrów przetwarzania biomasy,
• wprowadzenie gospodarki o obiegu zamkniętym, np. wykorzystanie odpadów z produkcji bioetanolu jako pasze.

Technologiczny postęp odgrywa istotną rolę w rozwijaniu biopaliw:

• opracowanie technologii enzymatycznego rozkładu celulozy do produkcji paliw nowej generacji,
• opatentowany proces katalitycznej depolimeryzacji ligniny zwiększający efektywność produkcji biokomponentów o 25%,
• działania Centrum Zaawansowanych Biopaliw w Warszawie na rzecz wdrażania innowacji.

Rozbudowa infrastruktury biogazowni rolniczych to kolejny krok dla sektora. Produkują one biometan, który trafi do krajowych sieci gazowych – planuje się, że co najmniej jedna piąta wytwarzanego biometanu zostanie włączona do tych systemów. Zaawansowane biopaliwa syntetyczne będą natomiast powstawać dzięki odnawialnemu wodorowi.

Rozpoczęto kolejne duże inwestycje:

• wzrost produkcji biodiesla FAME o połowę do 2027 roku,
• budowa trzech biorafinerii drugiej generacji,
• rozwój branży biometanu.

Do 2030 roku przedsiębiorstwa planują przeznaczyć ponad 25 miliardów złotych na rozwój sektora. Realizacja tych zamierzeń zależy jednak od wsparcia państwa, obejmującego:

• przepisy sprzyjające produkcji i dystrybucji biometanu,
• ulgi podatkowe, w tym obniżony CIT na inwestycje w nowe paliwa,
• programy rozwoju technologii biopaliw, takie jak „Polska Biorafineria”.

Krajowa współpraca międzynarodowa również nabiera tempa. Realizowane są:

• partnerstwa ze Skandynawią w obszarze technologii HVO,
• współpraca z państwami bałtyckimi przy organizacji łańcuchów dostaw biomasy,
• projekty badawcze z Niemcami i Francją dotyczące paliw syntetycznych.

Mimo tych perspektyw sektor zmaga się z wyzwaniami, takimi jak:

• ograniczona dostępność surowców i konieczność dywersyfikacji źródeł,
• równowaga między przeznaczeniem ziemi na produkcję żywności a biopaliw,
• wysokie koszty wejścia na rynek obniżane przez wsparcie państwa.

Rozwój biopaliw w Polsce to szansa na przyspieszenie transformacji energetycznej, innowacje i spełnienie restrykcyjnych norm środowiskowych.